Từng là người lính tham gia chiến đấu ở chiến trường trong những năm tháng ác liệt của cuộc kháng chiến chống Mỹ, bao phen vào sinh ra tử, chứng kiến nhiều đồng đội hy sinh và có được may mắn trở về sau chiến trận, hơn ai hết những cựu chiến binh là người có thể hiểu thấu giá trị của sự sống, cũng như nỗi đau mất mát tột cùng của thân nhân liệt sĩ, nhất là những gia đình đến nay vẫn chưa tìm được hài cốt của con, em mình. Chính vì lẽ đó, hành trình kiếm tìm liệt sĩ để đưa về an nghỉ nơi quê cha đất mẹ của các cựu chiến binh Tân An huyện Hiệp Đức trong những năm qua không chỉ là trách nhiệm, nghĩa vụ thiêng liêng mà hơn hết là tình đồng đội, đồng chí rất đáng trân trọng.
Thời gian còn đang công tác tại địa phương, ông Đặng Ngọc Nga (thường gọi là Sáu Nga)- cựu chiến binh, cán bộ hưu trí thị trấn Tân An, huyện Hiệp Đức đã nung nấu ý định đi tìm đồng đội- những chiến sĩ hy sinh tại địa phương nhưng đến nay vẫn chưa tìm được hài cốt. Trong chuyến đi đầu tiên của ông Sáu Nga cùng cơ quan chức năng để quy tập 03 hài cốt liệt sĩ hy sinh tại đồi Tranh (Tân An) về nghĩa trang thì chỉ xác định được thông tin của 01 người, còn 02 hài cốt vẫn chưa xác định được danh tính, mặc dù rất ray rứt nhưng cuối cùng mọi người đành phải để tên mộ "chưa rõ họ tên". Chính điều này khiến ông không thôi trăn trở và càng thôi thúc quyết tâm tiếp tục với hành trình tìm kiếm liệt sĩ, nhất là khi về hưu lại có nhiều thời gian hơn để toàn tâm, toàn ý cho nghĩa cử này. Dần dần về sau, hành động thiết thực và đầy tính nhân văn của ông Sáu Nga đã thu hút nhiều cựu chiến binh ở Tân An tích cực, hăng hái đăng ký cùng tham gia, từ đó thành lập nên "Đội tìm kiếm liệt sĩ Tân An". Hoạt động của Đội không chỉ tìm kiếm liệt sĩ hy sinh trên quê hương Hiệp Đức mà còn đi đến nhiều vùng miền khác của Tổ quốc để tìm liệt sĩ của quê hương mình. Và đến nay, "Đội tìm kiếm liệt sĩ Tân An" chính là một địa chỉ đỏ tin cậy cho những thân nhân liệt sĩ từ khắp nơi đến liên hệ để được hỗ trợ tìm kiếm người thân.
Đội tìm kiếm liệt sĩ, tra cứu thông tin
Ban đầu, mọi thông tin về liệt sĩ phần lớn trao đổi qua điện thoại và hộp thư điện tử, về sau, ông Sáu Nga lập trang facebook cá nhân, nhưng chủ yếu là để cập nhật thông tin liệt sĩ và hoạt động tìm kiếm của Đội. Đây chính là địa chỉ quen thuộc của Đội để kết nối với nhiều tổ chức, cá nhân trong cả nước cùng chung mục đích. Thông qua mạng xã hội, việc trao đổi thông tin và tìm kiếm liệt sĩ thuận lợi hơn rất nhiều. Khi nghe bất cứ thông tin gì về liệt sĩ, Đội đều ghi chép lại hết sức cẩn thận, sau đó đăng lên trang facebook, đồng thời kết nối với những tổ chức tìm kiếm liệt sĩ khác với mong muốn thân nhân liệt sĩ sớm tìm thấy. Cũng từ những thông tin này, đã có nhiều gia đình tìm được mộ của người thân. Nhiều liệt sĩ ở địa phương khác nhưng hy sinh ở khu vực Hiệp Đức, sau khi thu thập và xử lý các nguồn tin thu được về tên tuổi, địa chỉ mộ, tiến hành phân tích địa hình, địa vật và khảo sát thu hẹp khu vực liên quan, Đội mới đề xuất tìm kiếm và quy tập để giảm vất vả cho thân nhân. Đặc biệt từ thực tế, rất nhiều gia đình liệt sĩ đến Hiệp Đức tìm kiếm thân nhân nhưng không rõ đường sá đi lại, phải nhờ xe ôm đưa đón đã bị lấy giá quá cao, ông Sáu Nga đã đề xuất thành lập đội "xe máy nghĩa tình" trong hội cựu chiến binh để hỗ trợ miễn phí đưa đón thân nhân liệt sĩ. Người đủ sức khỏe thì đưa đón đi lại, những người còn lại phụ trách hậu cần, lo chỗ ăn ở. Đội đã tổ chức cả hơn trăm lượt tiếp đón thân nhân liệt sĩ và giúp đỡ hết sức chu đáo. Nhờ vậy, đến Hiệp Đức, rất nhiều thân nhân liệt sĩ cho dù có tìm được người thân hay không cũng cảm thấy ấm lòng như được sẻ chia sâu sắc, nỗi đau vì thế cũng vơi đi phần nào. Qua thời gian, việc kiếm tìm liệt sĩ hình như không còn là một công việc nữa mà là một thói quen tốt. Mỗi lần tổ chức tìm kiếm, chỉ cần có thông báo là các cựu chiến binh trong Đội lập tức sắp xếp công việc riêng để sớm có mặt và tham gia nhiệt tình. Thường trực của Đội là các ông: Sáu Nga, Đào Bội Thuyên, Lê Thanh Hùng, Lê Minh Thông… Bằng những hành động thiết thực, ông Sáu Nga đã vinh dự được kết nạp vào "Hội hỗ trợ gia đình liệt sĩ Việt Nam".
Hơn 07 năm trên hành trình tri ân, với hàng trăm hồ sơ đã tiếp nhận và hàng chục đợt tìm kiếm, đã có 14 hài cốt liệt sĩ được tìm thấy (trong đó 11 liệt sĩ xác định được danh tính, quy tập vào nghĩa trang hoặc đưa về quê an táng, 03 liệt sĩ vẫn chưa rõ họ tên và có 03 trường hợp liệt sĩ được đưa đi giám định AND do chưa đầy đủ thông tin). Con số nêu trên có thể còn khá khiêm tốn nhưng đó là kết quả của một quá trình nỗ lực không ngừng nghỉ của cả Đội, nếu không có ý chí kiên định thì không thể nào thực hiện được. Bởi sau chiến tranh, địa giới hành chính một số địa phương bị chia tách, sáp nhập nhiều lần hoặc trong quá trình khai phá đất đai, làm nương rẫy, sinh sống và do tác động của thiên nhiên nên rất nhiều dấu tích tìm kiếm mộ liệt sĩ bị thay đổi hoặc mất dấu hoàn toàn. Bên cạnh đó, thông tin về liệt sĩ không phải lúc nào cũng rõ ràng, nhiều trường hợp sai lệch, việc xác minh rất vất vả. Có những liệt sĩ đầy đủ thông tin quê quán, ngày sinh, cả nơi mất nhưng không tìm thấy hài cốt, có trường hợp thì tìm ra hài cốt nhưng lại chưa thể xác định danh tính. Ông Sáu Nga tâm sự: "Một đợt tìm kiếm có thể kéo dài một vài tháng hay vài năm, do đó, nếu nản lòng, bỏ cuộc thì chẳng khác gì bỏ rơi đồng đội của mình, trong khi đó, thân nhân liệt sĩ đang ngày đêm mong tin, mà ngay trong thâm tâm của chúng tôi cũng ray rứt, như thiếu một món nợ ân tình. Với Đội, việc tìm kiếm liệt sĩ là cái nghĩa và là đạo lý tự nhiên của con người, vì thế, trên hành trình đó, có gian khổ, có dãi nắng dầm mưa là chuyện rất thường, quan trọng hơn hết là tìm được liệt sĩ".
Đội xe máy nghĩa tình, trên đường tìm kiếm liệt sĩ
Hành trình tìm kiếm liệt sĩ đôi khi như một cuộc chiến đấu thực sự, không thể bỏ cuộc đầu hàng, bởi trong tâm tưởng của mình, những cựu chiến binh Tân An vẫn luôn tin rằng, ở nơi nào đó, dù gần gũi hay xa xôi, những chiến sĩ đã hy sinh cũng đang dõi theo và hỗ trợ Đội, như câu chuyện về Liệt sĩ Lê Văn Tá qua lời kể của ông Sáu Nga: "Trong một lần cải táng liệt sĩ ở nghĩa trang Đăk Đoa, tranh thủ thời gian rảnh tôi dạo quanh nghĩa trang tìm xem thử có còn ai là người con Hiệp Đức hy sinh được chôn cất ở đây không. Tôi đã đi rất lâu, tìm trong hàng ngàn ngôi mộ để ghi chép thông tin cho kĩ càng, nhưng không hiểu vì sao, khi ngang qua một ngôi mộ để tên liệt sĩ Lê Văn Tà quê ở Hiệp Đức tôi lại không nhìn thấy mà vẫn lướt qua. Tự dưng tôi cảm thấy đôi chân mình nặng trĩu như có ai níu bước nên không đi tiếp mà cứ đứng tại đó một hồi lâu cho tới khi có người đi đến, người này nhìn thấy mộ liệt sĩ Lê Văn Tà mới hỏi tôi là hình như chưa ghi tên liệt sĩ này phải không, lúc đó, tôi mới quay lại kiểm tra thông tin và trùng hợp đôi chân không còn cảm thấy nặng trĩu nữa". Có phải chăng, hương hồn của liệt sĩ thực sự đang hiện hữu quanh ông và có lời nhắn gửi đến đồng đội của mình? Sau khi thông tin về liệt sĩ Lê Văn Tà được đăng lên, chỉ một thời gian ngắn đã tìm thấy thân nhân liệt sĩ; đồng thời, xác minh liệt sĩ Lê Văn Tà ở nghĩa trang Đăk Đoa chính xác là liệt sĩ Lê Văn Tá, là người con của xã Quế Tân (nay là Hiệp Thuận), Hiệp Đức, chiến đấu và hy sinh vào năm 1978 ở chiến trường Gia Lai, được quy tập vào nghĩa trang Đắk Đoa, tỉnh Gia Lai nhưng người thân của liệt sĩ không ai hay biết. Hiện nay người thân của liệt sĩ Lê Văn Tá không còn ai, chỉ còn họ hàng mà thôi. Mọi thủ tục cần thiết cho việc đưa hài cốt liệt sĩ Lê Văn Tá về quê đã gần hoàn thành, và sắp đến liệt sĩ sẽ được cải táng tại nghĩa trang quê nhà.
Trong rất nhiều câu chuyện chia sẻ trên hành trình tìm kiếm liệt sĩ, những cựu chiến binh Tân An không chủ tâm kể về nỗi vất vả mà Đội đã trải qua, có chăng chỉ là những câu chuyện bên lề như một kỷ niệm. Nhưng họ nói rất nhiều về liệt sĩ và hành trình đầy nước mắt của người thân liệt sĩ trong nhiều năm tìm kiếm với nỗi cảm thông sâu sắc. Ví như trường hợp liệt sĩ Nguyễn Quốc Khánh ở Tiên Lãng, Hải Phòng, hy sinh ở chiến trường Quảng Nam, tại xã Thăng Phước, huyện Hiệp Đức là một câu chuyện rất đau lòng. Liệt sĩ Khánh bây giờ còn người em ruột là Nguyễn Duy Tư, hoàn cảnh vô cùng khó khăn, nhà rất nghèo, con gái phải chạy thận hơn 19 năm nay, gia đình rơi vào khánh kiệt nhưng vẫn luôn đau đáu nỗi mong mỏi được đi tìm hài cốt anh trai. Ông Tư kể rằng đã từng 02 lần nhìn thấy anh trai về báo mộng, 01 lần vào năm 1970, thời điểm liệt sĩ Khánh hy sinh, về báo em trai biết nơi mình được chôn cất ở Quảng Nam. Một lần nữa là vào năm 1972, liệt sĩ về bảo rằng ngày mai gia đình sẽ được Uỷ ban nhân dân xã đến báo tử. Giật mình tỉnh giấc ông Tư đem câu chuyện kể với ba mẹ, đêm ấy cả nhà ngồi ôm nhau khóc, hồi hộp đến tận trời sáng vì xót thương cho liệt sĩ Khánh. Và y như rằng, sáng hôm sau, Ủy ban nhân dân mang giấy báo tử của liệt sĩ đến. Chính sự linh thiêng của liệt sĩ Khánh càng thôi thúc ông Tư đi tìm anh; tuy nhiên, vì hoàn cảnh gia đình mà đến nay, tâm nguyện đó vẫn chưa hoàn thành. Ông Tư đã từng 01 lần khăn gói đến Hiệp Đức tìm anh nhưng thất bại, lần này, vay mượn được ít tiền, ông lại tiếp tục lên đường đến nơi anh mình hy sinh tại xã Thăng Phước. Lần theo thông tin giấy báo tử và lời báo mộng của liệt sĩ Khánh, ông Tư và Đội đã tìm được đến địa chỉ giống hệt trong mô tả, cũng có những mô đất nổi lên bên trái một ngôi miếu, ai nấy đều hết sức vui mừng, tràn đầy hy vọng, thế nhưng cuối cùng qua bao nỗ lực vẫn không tìm thấy được hài cốt. Một số người dân sinh sống lâu năm tại đây bảo rằng, trước đây quả thật có 05 ngôi mộ, nhưng do một lần mưa lớn, nơi này bị rửa trôi, trồi lên một số xương người khiến dân rất hoảng sợ, nhưng rồi trôi đi mất, rất có thể một trong số đó là xương cốt của liệt sĩ Khánh. Nghe những lời nói đấy, thật tâm cả Đội không ai dám kể lại với ông Tư vì sự thật ấy đau đớn quá, nhìn khuôn mặt khắc khổ, thất vọng của ông Tư mà không ai có thể cầm lòng được. Quả thật, mất mát trong chiến tranh đau đớn đã một lẽ, mất mát trong thời bình như thế lại càng đau đớn hơn. Những câu chuyện về liệt sĩ Lê Văn Tá, Nguyễn Quốc Khánh và một số trường hợp khác tương tự trên hành trình kiếm tìm liệt sĩ có thể nhuốm một chút yếu tố tâm linh, nhưng đó hoàn toàn không phải là sự mê tín mà chính là niềm tin và tình yêu thương của những con người dành cho nhau, đáng để trân trọng chứ không phải để phán xét hay bình phẩm thực hư.
Kể từ năm 2013, thực hiện Quyết định 1237/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ "Về việc phê duyệt Đề án tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ từ nay đến năm 2020 và những năm tiếp theo", Ban Chỉ đạo 1237 mà nòng cốt là Bộ Chỉ huy Quân sự các tỉnh đã phối hợp với các sở, ngành, địa phương, đơn vị tổ chức tuyên truyền và triển khai công tác tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ trên địa bàn cả nước, qua đó tìm kiếm được hàng ngàn hài cốt liệt sĩ; tuy nhiên, vẫn còn rất nhiều liệt sĩ chưa tìm thấy phần mộ. Từ thực tế đi tìm mộ liệt sĩ, các cựu chiến binh Tân An luôn mong muốn Bộ Lao động Thương binh & Xã hội tiếp tục quan tâm đẩy mạnh thực hiện đề án 1237 về lấy mẫu ADN của những phần mộ chưa rõ danh tính trong tất cả nghĩa trang liệt sĩ để lưu lại thông tin, vì qua thời gian dài, rất nhiều hài cốt đã mục ruỗng không đủ điều kiện để xét nghiệm ADN. Bên cạnh đó, cần gửi thông tin chi tiết liệt sĩ đã hy sinh tại các nghĩa trang về gia đình thân nhân để họ xác định được nơi liệt sĩ hy sinh, giúp cho việc tìm mộ thuận lợi hơn.
Thời gian qua đi, tuổi ngày càng cao, sức khỏe cũng một giảm sút nhưng trên hành trình kiếm tìm liệt sĩ, những cựu chiến binh Tân An, Hiệp Đức vẫn luôn căng tràn nhiệt huyết cùng ý chí vững vàng, với mong mỏi tìm được người nào thì mừng người đó, bởi họ hiểu rằng, còn đó biết bao đồng đội của mình vẫn chịu lạnh lẽo, và vô vàn thân nhân liệt sĩ phải đau khổ vì không tìm được người thân. Mặc dù theo thời gian, hành trình ấy sẽ lại càng gian nan hơn, nhưng còn ấm áp "nghĩa tình đồng đội" thì chắc chắn rằng, họ sẽ còn tiếp tục bước đi. Đó chính là phẩm cách cao quý của những "bộ đội Cụ Hồ" mà dù trong chiến tranh hay thời bình cũng luôn được gìn giữ, phát huy. Có thể nói, hành trình tri ân liệt sĩ của những cựu chiến binh như ông Sáu Nga và "Đội tìm kiếm liệt sĩ Tân An" chính là tấm gương sáng tiêu biểu, thiết thực của việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức phong cách Hồ Chí Minh, rất xứng đáng được biểu dương và nhân rộng./.
Vân Hương